Modern iş yaşamında temel prensiplerden biri “eşitlik ilkesi”dir. Bu ilke, çalışanların işe alım sürecinden iş akdinin sona ermesine kadar her aşamada eşit fırsatlara sahip olması gerektiğini ifade eder. Ancak ne yazık ki, iş hayatında hâlâ ayrımcılık vakalarına rastlanmaktadır. Peki, işyerinde ayrımcılık nedir, hangi türlerde karşımıza çıkar, çalışan hangi haklara sahiptir ve işverenin sorumluluğu nedir? Tüm bu soruları 2025 yılı güncel mevzuatına göre detaylıca ele alıyoruz.
İşyerinde Ayrımcılık Nedir?
İşyerinde ayrımcılık; bir çalışanın, cinsiyeti, dili, dini, ırkı, etnik kökeni, yaşı, engeli, siyasi görüşü, medeni durumu, hamileliği ya da benzeri bir nedene dayanarak diğer çalışanlara kıyasla farklı muameleye tabi tutulmasıdır.
Bu durum, eşitlik ilkesine aykırı olduğu gibi, Türk İş Hukuku, Anayasa ve uluslararası sözleşmelerle de yasaktır.
Yasal Dayanaklar:
- 4857 sayılı İş Kanunu m.5
- 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu
- Anayasa m.10
- CEDAW, ILO Sözleşmeleri
İşyerinde Ayrımcılık Türleri Nelerdir?
| Tür | Açıklama |
|---|---|
| Cinsiyet Ayrımcılığı | Kadın veya erkek çalışana, cinsiyetinden dolayı farklı davranmak |
| Yaş Ayrımcılığı | Belirli yaş grubuna işe alımda veya yükselmede ön yargı |
| Etnik-Köken Ayrımcılığı | Irk, soy, dil veya din nedeniyle ayrım yapılması |
| Engellilik Temelli Ayrımcılık | Fiziksel ya da zihinsel engeli olan bireylerin dışlanması |
| Hamilelik ve Doğum Ayrımcılığı | Hamile çalışanlara olumsuz muamelede bulunulması |
| Cinsel Yönelim Ayrımcılığı | LGBTİ+ bireylere yönelik dışlayıcı uygulamalar |
Ayrımcılık Yasağı Hangi Süreçlerde Geçerlidir?
- İşe alım
- Terfi ve görevlendirme
- Ücret belirleme
- Eğitim ve kariyer gelişimi
- Disiplin cezaları
- İş akdinin sona erdirilmesi
İşverenin Sorumlulukları Nelerdir?
İşveren, çalışanlar arasında eşit davranmak zorundadır. Bu kapsamda:
- Eşit işe eşit ücret vermek
- Ayrımcılığa karşı iç denetim mekanizmaları kurmak
- İhlallerin tespitinde derhal müdahale etmek
- Yasal yükümlülüklere uymak (İş Kanunu, Eşitlik Kurumu düzenlemeleri)
İhlal halinde, işveren idari para cezası ve tazminatla karşılaşabilir.
Ayrımcılığa Uğrayan Çalışan Ne Yapabilir?
- İşyeri içi şikâyet mekanizmalarını kullanabilir.
- İş Mahkemesi’nde dava açabilir.
- Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK)’na başvurabilir.
- Ayrımcılığa dayalı iş akdi feshedilmişse kötü niyet tazminatı talep edebilir.
Ayrımcılık Tazminatı Nedir?
İş Kanunu m.5’e göre, ayrımcılığa uğrayan işçi:
- En az 4 aylık ücreti tutarında tazminat
- Ayrıca uğradığı maddi ve manevi zararların karşılanması
için dava açabilir.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Yargıtay Kararlarıyla Uygulama Örnekleri
- Yargıtay 9. HD, 2020/2317 E., 2021/4356 K.: “Kadın çalışana hamileliği sebebiyle görev verilmeyip, işten çıkarılması ayrımcılıktır.”
- Yargıtay 22. HD, 2018/4789 E., 2019/6523 K.: “İş yerinde engelli çalışana uygun koşullar sağlanmaması ayrımcılık oluşturur.”
Ayrımcılıkla Karıştırılmaması Gereken Durumlar
| Durum | Ayrımcılık Sayılır mı? |
|---|---|
| Performans eksikliği nedeniyle işten çıkarma | ❌ Hayır, eğer somut delil varsa |
| İşyerinde disiplin ihlali nedeniyle uyarı | ❌ Hayır, eşit uygulanıyorsa |
| Koruma amacıyla özel uygulama (engelliye rampa yapılması) | ❌ Hayır, pozitif ayrımcılıktır |
| Cinsiyet nedeniyle düşük ücret ödeme | ✅ Evet, açık ayrımcılıktır |
TİHEK Başvurusu Nasıl Yapılır?
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na (TİHEK):
- e-Devlet üzerinden
- Online form yoluyla
- Dilekçeyle posta veya elden
başvuru yapılabilir. Kurum, idari para cezası verebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Ayrımcılık nedeniyle işten çıkarıldım, ne yapmalıyım?
İş Mahkemesi’ne dava açabilir, kötü niyet tazminatı talep edebilirsiniz.
Ayrımcılık yapıldığını nasıl ispatlarım?
Tanık beyanı, yazışmalar, görüntüler, bordro farklılıkları delil olabilir.
Pozitif ayrımcılık nedir?
Dezavantajlı gruplara yönelik destekleyici düzenlemelerdir. Yasal ve teşvik edicidir.
İşveren cezai yaptırımla karşılaşır mı?
Evet. Ayrımcılık sistematik hale gelmişse adli cezalar da uygulanabilir.
Sonuç: İşyerinde Eşitlik, Sadece Hak Değil, Sorumluluktur
Ayrımcılık, çalışma hayatında hem bireysel hem kurumsal düzeyde ciddi zararlar doğurur. Hukuki anlamda ayrımcılığa karşı güçlü mekanizmalar mevcut olsa da farkındalık, cesaret ve bilgi en önemli savunma aracıdır. Her birey eşit değerde, her çalışan aynı hakkı hak eder. Eşit davranmak sadece bir yükümlülük değil, daha sağlıklı ve adil bir çalışma ortamı kurmanın da anahtarıdır.
Bir yanıt yazın