İşten Çıkarıldım, Ne Yapmalıyım? Hukuki Haklar ve İzlenmesi Gereken Adımlar

Giriş

İşten çıkarılmak, çalışanlar için hem maddi hem de manevi olarak zorlayıcı bir süreçtir. Ancak Türk İş Kanunu, işçilerin işten çıkarılma durumunda haklarını koruyacak düzenlemeler getirmiştir. İşten çıkarılan bir çalışanın haklarını bilmesi, doğru adımlar atması ve gerekirse hukuki yollara başvurması önemlidir.

Bu yazıda, işten çıkarılma sonrası izlenmesi gereken adımlar, işçinin sahip olduğu haklar ve dava süreçleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

İşten Çıkarılma Durumunda İlk Adımlar

1. Fesih Bildiriminizi Kontrol Edin:
   • İşverenin size yazılı bir fesih bildirimi yapması zorunludur. Fesih bildirimi, iş sözleşmenizin hangi nedenle sona erdiğini açıkça belirtmelidir.
   • Eğer fesih bildirimi yapılmamışsa veya yazılı değilse, işçi bu durumu mahkemeye taşıyabilir.
2. Haklarınızı İnceleyin:
   • İşverenin fesih gerekçesine bağlı olarak kıdem ve ihbar tazminatı gibi haklarınız olup olmadığını kontrol edin.
   • Örneğin, işten çıkarılma gerekçesi “ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar” değilse kıdem tazminatına hak kazanabilirsiniz.
3. SGK Çıkış Kodunu Kontrol Edin:
   • SGK hizmet dökümünüzde yer alan çıkış kodu, işten çıkarılma gerekçenizi gösterir. Bu kod, kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanıp kazanmadığınızı belirlemede önemlidir.
4. Fazla Mesai ve Diğer Alacakları Gözden Geçirin:
   • Ödenmeyen fazla mesai ücretleri, yıllık izin hakları veya prim alacaklarınızı kontrol edin.

İşten Çıkarılan Çalışanın Hakları

1. Kıdem Tazminatı

• Kimler Hak Kazanır?
  • İşyerinde en az 1 yıl çalışmış olan ve iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilen işçiler kıdem tazminatına hak kazanır.
  • Ancak, “ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışlar” gibi nedenlerle işten çıkarılan işçiler kıdem tazminatı alamaz.
• Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
  • Çalışılan her yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.

2. İhbar Tazminatı

• Kimler Hak Kazanır?
  • İşverenin, iş sözleşmesini haklı bir neden olmaksızın feshetmesi ve ihbar süresi tanımaması durumunda işçi, ihbar tazminatı talep edebilir.
• İhbar Süresi:
  • 6 aya kadar çalışma süresi: 2 hafta.
  • 6 ay – 1,5 yıl arası çalışma süresi: 4 hafta.
  • 1,5 yıl – 3 yıl arası çalışma süresi: 6 hafta.
  • 3 yıldan fazla çalışma süresi: 8 hafta.

3. Fazla Çalışma Ücretleri

• İşçi, ödenmeyen fazla çalışma ücretlerini talep edebilir. Fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan süreler için geçerlidir ve %50 zamlı olarak ödenir.

4. Yıllık İzin Ücretleri

• Kullanılmayan yıllık izinlerin ücreti, iş sözleşmesi feshedildiğinde ödenmelidir.

5. İşsizlik Maaşı

• İşsizlik sigortasından yararlanmak için şu şartlar aranır:
  • İşçinin kendi isteği dışında işten çıkarılmış olması.
  • Son 3 yılda en az 600 gün prim ödemesi.
  • İşten ayrılmadan önceki son 120 gün sigortalı olarak çalışmış olması.
• İşsizlik maaşı için İşkur’a başvuru yapılmalıdır.

Hukuki Süreç ve Dava Türleri

1. Arabuluculuk Başvurusu:
   • İşçi alacakları (kıdem, ihbar tazminatı vb.) ve işe iade talepleri için önce arabuluculuk süreci zorunludur.
   • Arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa, iş mahkemesine başvuru yapılabilir.
2. İşe İade Davası:
   • İş güvencesine tabi işçiler, haksız fesih durumunda işe iade talebinde bulunabilir.
   • Kimler Açabilir?
     • En az 30 işçi çalıştıran işyerlerinde çalışan işçiler.
     • Aynı işyerinde en az 6 ay kıdemi bulunan işçiler.
   • Başvuru Süresi:
     • Fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 30 gün içinde arabuluculuk başvurusunda bulunulmalıdır.
3. Tazminat ve Alacak Davaları:
   • İşçi, ödenmeyen kıdem, ihbar tazminatı veya fazla mesai gibi hakları için dava açabilir.
4. Haklı Fesih ve Kötü Niyet Tazminatı Davası:
   • İşveren, işçiyi kötü niyetli şekilde işten çıkardıysa, işçi kötü niyet tazminatı talep edebilir.

İşten Çıkarılma Sonrasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1. Belgelerinizi Saklayın:
   • İş sözleşmeniz, fesih bildiriminiz, maaş bordrolarınız gibi belgeleri saklayarak olası bir dava sürecinde delil olarak kullanabilirsiniz.
2. Fesih Gerekçesine İtiraz:
   • Fesih gerekçenizin haksız olduğunu düşünüyorsanız, yasal süresi içinde hukuki yollara başvurun.
3. Arabuluculuk Sürecini Kaçırmayın:
   • Zorunlu arabuluculuk başvurusunu yapmadan mahkemeye başvuramazsınız.
4. İşkur Başvurusu:
   • İşsizlik maaşı talebi için fesih bildiriminin ardından 30 gün içinde İşkur’a başvuru yapmayı unutmayın.

Yargıtay Kararları ve Uygulama

Yargıtay, işten çıkarma durumlarında işçinin haklarını korumaya yönelik birçok emsal karara imza atmıştır:

• İşe İade Kararları:
  • İşverenin haksız fesih yaptığı durumlarda işçinin işe iadesine karar vermiştir.
• Tazminat Talepleri:
  • Kıdem ve ihbar tazminatlarının ödenmemesi durumunda, Yargıtay, işçi lehine kararlar vererek işverenin yükümlülüklerini vurgulamıştır.

Değerlendirme ve Sonuç

İşten çıkarılma sonrası hak kaybı yaşamamak için, işçilerin öncelikle fesih bildirimi, SGK çıkış kodu ve alacaklarını dikkatle incelemesi gerekir. Hukuki yollarla haklarını talep edebilmek için arabuluculuk süreci ve dava başvuru sürelerine uyulması önemlidir. İşten çıkarılan işçiler, gerek işsizlik maaşı talebi gerekse tazminat ve diğer alacaklar için profesyonel hukuki destek alarak süreçlerini doğru bir şekilde yönetebilirler.