İhtiyari Arabuluculuk Nedir?

Giriş

Arabuluculuk, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların mahkeme sürecine başvurmadan çözülmesini amaçlayan, alternatif uyuşmazlık çözüm yolları arasında yer alan bir yöntemdir. Türkiye’de arabuluculuk sistemi, 2012 yılında yürürlüğe giren 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile yasal bir zemin kazanmıştır. Bu sistemin temel amacı, hukuki süreçlerin hızlandırılması ve taraflar arasında uzlaşmanın teşvik edilmesidir.

1. İhtiyari Arabuluculuk Nedir?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların karşılıklı isteği üzerine başlatılan ve herhangi bir zorunluluğa tabi olmayan bir arabuluculuk türüdür. 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş olan bu mekanizma, dava açılmadan arabuluculuk sürecini başlatma olanağı sağlar. Bu türde taraflar, arabuluculuk sürecine kendi rızaları ile katılır ve süreç sonunda bir uzlaşma sağlanması durumunda bu uzlaşmayı içeren bir arabuluculuk anlaşma belgesi hazırlanır.

Hukuki Dayanağı

İhtiyari arabuluculuk, Türkiye’de 6325 Sayılı Kanun ile düzenlenmiş olup, bu kanun arabuluculuğun genel çerçevesini, prosedürünü ve tarafların haklarını detaylı bir şekilde belirler. Arabuluculuğun ihtiyari olması, tarafların bu süreci tamamen kendi istekleri doğrultusunda yönlendirebilmesini sağlar.

Uygulama Alanları

İhtiyari arabuluculuk, geniş bir yelpazede uygulama alanı bulabilir. Ticari uyuşmazlıklardan aile hukukuna, iş hukuku anlaşmazlıklarından kira ve sözleşmeden doğan ihtilaflara kadar birçok alanda kullanılır. Uygulama alanının geniş olması, tarafların mahkeme dışı hızlı ve etkin çözüm arayışlarına cevap verir.

2. İhtiyari Arabuluculuk ile Zorunlu Arabuluculuk Arasındaki Farklar

İhtiyari arabuluculuk ve zorunlu arabuluculuk, Türkiye’de arabuluculuk türleri arasında en çok karşılaşılan iki uygulamadır. Bu iki tür arasındaki farklar, başvuru durumu, uygulanacak süreç ve prosedürler ile yasal sonuçlar açısından değerlendirilir.

Başvuru Durumu

İhtiyari arabuluculuk, tamamen tarafların isteğine bağlı olarak başlatılırken, zorunlu arabuluculuk bazı dava türlerinde mahkemeye başvuru yapmadan önce geçilmesi gereken bir aşamadır. Özellikle işçi-işveren uyuşmazlıkları veya bazı ticari uyuşmazlıklar, dava şartı olarak önce arabuluculuk sürecinin tamamlanmasını gerektirir.

Uyuşmazlık Türleri Açısından Farklılıklar

İhtiyari arabuluculukta, taraflar hemen hemen her tür uyuşmazlık için bu yöntemi tercih edebilirken, zorunlu arabuluculuk yalnızca kanunla belirlenmiş uyuşmazlıklar için geçerlidir. Bu nedenle, tarafların uzlaşma arayışlarında ihtiyari bir yaklaşım benimsemeleri, daha geniş bir kullanım alanına sahiptir.

Süreç ve Prosedür Farkları

İhtiyari süreçte, prosedürler tarafların istekleri doğrultusunda esnek olarak belirlenebilirken, zorunlu arabuluculuk süreçlerinde belirli bir prosedür izlemek zorunludur. İhtiyari yöntem, genellikle sürecin daha hızlı ve masrafsız işlemesini sağlayabilir.

Yasal Sonuçlar ve Yaptırımlar

Zorunlu arabuluculuk süreçleri tamamlanmadan dava açılmadığı için süreç sonunda anlaşma sağlanamazsa bile dava yolunun açılması mümkünken, ihtiyari arabuluculukta süreç tamamen tarafların inisiyatifindedir. Anlaşma sağlanırsa, bir anlaşma belgesi hazırlanarak icra edilebilir hale gelir.

3. Hangi Uyuşmazlıklarda İhtiyari Arabuluculuk Uygulanabilir?

İhtiyari arabuluculuk birçok farklı hâlde kullanılabilir:

Aile Hukuku

Aile içi uyuşmazlıklar ve boşanma süreçleri gibi konularda taraflar uzlaşma sağlamak için bu yöntemi kullanabilir. Ancak, Türk Medeni Kanunu’na aykırı olmayacak şekilde düzenlemeler yapılmalıdır.

Ticari Uyuşmazlıklar

Ortaklık anlaşmazlıkları, ticari sözleşmeler veya taşeronluk ilişkilerinde taraflar arasında ortaya çıkabilecek ihtilaflarda etkin bir çözüm yolu sunar.

İş Hukuku

Arabuluculuk, işçi hakları, işveren sorumlulukları gibi konularda hızlı çözümler elde etmek için kullanılabilir. Ancak, belirli durumlarda zorunlu arabuluculuk olarak da karşımıza çıkabilir.

Kira ve Sözleşmeden Doğan Hususlar

Kira bedeli ödemeleri, sözleşme şartlarının ihlali gibi konular, ihtiyari arabuluculuk yöntemi ile çözüme kavuşturulabilir.

Örnek uyuşmazlıklar arasında, iki şirketin sözleşme ihlali nedeniyle yaşadığı bir anlaşmazlık ya da bir işverenin çalışanıyla olan uyuşmazlığı sayılabilir.

4. İhtiyari Arabuluculuk Süreci Nasıl İşler?

İhtiyari arabuluculuk, belirli bir süreç izleyerek taraflar arasında uzlaşmaya varmayı hedefler:

Başvuru Süreci

Taraflardan herhangi biri, arabuluculuk merkezlerine veya listelerinde yer alan arabuluculara başvurarak süreci başlatabilir. Tarafların karşılıklı olarak arabulucu seçmesi, sürecin ilk adımıdır.

Arabulucu Seçimi ve Süreç Takvimi

Arabulucular, taraflarca belirlenen bir zaman diliminde toplantılar düzenler ve tarafların taleplerine göre hareket ederler. Sürecin başlangıç ve bitiş tarihi, taraflar arasında kararlaştırılır.

Görüşmelerin Düzenlenmesi

İhtiyari arabuluculuk kapsamında düzenlenen görüşmeler, tarafların taleplerini dile getirmesi ve uzlaşıya varılması amacıyla organize edilir. Arabulucu, oturumları yönetir ve taraflar arasında iletişimi sağlar.

Anlaşma Belgesi Hazırlanması ve Geçerliliği

Uzlaşma sağlanması durumunda, taraflar arabuluculuk anlaşma belgesi imzalarlar. Bu belge, mahkeme kararı gibi bağlayıcıdır ve icra edilebilirlik şerhi taşıması mümkündür.

Arabuluculuk Tutanağı

Süreç sonunda arabulucu tarafından hazırlanan tutanak, sonuçlara dair detayları içerir ve taraflarca imzalanarak resmiyet kazanır.

5. Arabuluculuğun Taraflara Sağladığı Avantajlar

Arabuluculuk yönteminin tercih edilmesi, taraflara birçok avantaj sağlar:

Mahkemeye Gitmeden Çözüm

Taraflar, mahkeme aşamasına geçmeden aralarındaki sorunu çözebilir ve böylece uzun süren dava süreçlerinden kaçınabilirler.

Zamandan ve Masraftan Tasarruf

İhtiyari arabuluculuk, dava süreçlerine oranla daha kısa sürede sonuçlanır ve taraflar için genellikle daha ekonomiktir.

Gizlilik ve Esneklik

Arabuluculuk sürecinde görüşmeler gizli tutulur ve süreç esneklik içinde yürütülür, böylece taraflar kendilerini daha rahat ifade edebilirler.

İlişkilerin Korunması

Özellikle iş ve aile uyuşmazlıklarında, ilişkiyi zedelemeden sorunların çözülmesine yardımcı olur.

6. İhtiyari Arabuluculukta Ücretlendirme ve Maliyet

Arabuluculuk sürecindeki ücretlendirme, çeşitli kriterlere göre belirlenir:

Ücret Tarifesi ve Ödeme Yükümlülüğü

İhtiyari arabuluculuk süreçlerinde, arabulucu ücretini taraflar karşılıklı olarak paylaşabilirler. Ücret tarifeleri, Adalet Bakanlığı tarafından belirlenir.

Devlet Desteği ve Masraflar

Arabuluculuk masrafları, bazı durumlarda devlet desteği ile karşılanabilir, özellikle çözümün sağlanması durumunda masrafların paylaşılması söz konusu olabilir.

Anlaşma Durumunda Ödeme Biçimi

Tarafların anlaşmaya varması halinde, arabulucu ücreti ve diğer masraflar taraflarca ortak karara bağlanarak ödenir.

Arabulucunun Anlaşma Oranına Etkisi

Deneyimli bir arabulucu, anlaşma oranını önemli ölçüde artırabilir, bu da tarafların hem süreç hem de sonuç açısından daha memnun olmalarını sağlayabilir.

7. İhtiyari Arabuluculukta Anlaşma ve Sonuçların Hukuki Etkisi

Arabuluculuk sürecinde sağlanan anlaşmanın hukuki etkileri oldukça önemlidir:

Anlaşmanın İcra Edilebilirlik Şerhi Taşıması

Taraflarca imzalanan anlaşma belgesi, icra edilebilirlik şerhi ile mahkeme kararı hükmünde kabul edilir ve uygulanabilir.

Arabuluculuk Anlaşmasının Mahkeme Kararı Yerine Geçmesi Durumu

Bu anlaşmalar, mahkeme tarafından onaylandığında, resmi bir karar gibi hüküm ifade eder.

Anlaşma Sağlanamaması Durumunda İzlenecek Yollar

Eğer taraflar arabuluculuk sürecinde uzlaşamazsa, her iki taraf da dava açma hakkını saklı tutar ve yargı yoluna başvurabilir.

Sonuç

İhtiyari arabuluculuk, özellikle Türkiye’de alternatif uyuşmazlık çözüm sistemi olarak giderek daha fazla tercih edilmektedir. Bu süreç, bireylerin kendi çözüm yollarını belirleyebilmesine ve daha etkili sonuçlar elde etmesine olanak tanır. Hukukta uzlaşma yollarının bilinmesi ve etkin kullanımı, taraflar arasında uzun vadeli anlaşmazlıkların önlenmesine yardımcı olabilir.

SSS: Arabuluculuk Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

1. İhtiyari arabuluculuk nedir?

İhtiyari arabuluculuk, tarafların isteği üzerine, mahkeme sürecine başvurmadan önce veya mahkeme süreci sırasında uygulanabilen, arabulucu aracılığıyla gerçekleşen uzlaştırma yöntemidir.

2. İhtiyari arabuluculuk hangi kanunla düzenlenir?

İhtiyari arabuluculuk, 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile düzenlenmiştir.

3. Zorunlu arabuluculuk hangi uyuşmazlıklarda geçerlidir?

Zorunlu arabuluculuk, belirli işçi-işveren uyuşmazlıkları ve ticari davalar gibi bazı uyuşmazlıklarda dava şartı olarak geçerlidir.

4. Arabuluculuk başvurusu nasıl yapılır?

Arabuluculuk başvurusu, arabuluculuk merkezlerine ya da arabuluculuk listelerindeki bir arabulucuya doğrudan yapılabilir.

5. Arabulucu kimdir ve nasıl seçilir?

Arabulucu, taraflar arasında uzlaşmayı sağlamak amacıyla görev yapan bağımsız ve tarafsız üçüncü bir kişidir. Taraflarca ortak mutabakatla seçilir.

6. Arabuluculuğun avantajları nelerdir?

Arabuluculuk, mahkemeye gitmeden uyuşmazlıkların çözülmesini, zamandan ve masraftan tasarrufu, gizlilik ve esneklik gibi avantajlar sunar.

7. Arabuluculuk süreci ne kadar sürer?

Arabuluculuk, tarafların isteği doğrultusunda ve uyuşmazlığın niteliğine göre değişmekle birlikte, genellikle daha kısa sürede sonuçlanır.

8. Arabuluculuk ücreti kim tarafından karşılanır?

Arabuluculuk ücreti, taraflarca karşılıklı olarak belirlenmiş oranlarda veya arabulucu tarafından önceden bildirilmiş tarifelere göre paylaşılır.

9. Arabuluculuk anlaşması mahkeme kararı yerine geçer mi?

Evet, arabuluculuk anlaşması tarafların mutabakatıyla hazırlanırsa mahkeme kararı yerine geçebilir ve icra edilebilir hale gelir.

10. İhtiyari arabuluculuk hangi durumlarda zorunlu hale gelir?

İhtiyari arabuluculuk, taraflar arasındaki anlaşma ile istenildiğinde uygulanır ve hiçbir durumda zorunlu hale gelmez. Ancak davaya dönüşmeden önce arabuluculuk sürecinin tamamlanmış olması önem arz edebilir.